وضعیت اینترنت در ایران

در چند سال اخیر همواره «کلمات پورنو» در لیست مهم‌ترین کلمات جستجو شده کاربران ایرانی بوده‌اند. تعدد بسیار این کلمات ضمن آنکه به جوان بودن کاربران اشاره دارد نوعی انقلاب در رفتارها به دلیل آزادی در دسترسی به اطلاعات منفی که نشان‌دهندة حجم وسیع تهاجم فرهنگی است را نیز نشان می‌دهد. 

وضعیت کاربران ایرانی 

توجه ویژة دولت به جوانان باعث شد فناوری اطلاعات در حوزة جوانان از رشد قابل توجهی برخوردار شود. نگاهی به رشد سایت‌ها و وبلاگ‌هایی که توسط جوانان راه‌اندازی و اداره می‌شود، افزایش ضریب نفوذ اینترنت در کشور، به ویژه در بین جوانان و آشنایی جوانان با کامپیوتر و طرح‌های بنیادینی چون «طرح تکفا» ـ به طور مستقیم و غیرمستقیم ـ تأثیر بسزایی در بسترسازی ورود جوانان به جامعة اطلاعاتی کشور به شمار می‌آید.1
طبق گزارشی که «پایگاه اینترنتی: internetworldstats» در فوریة 2005 منتشر کرده است2 آمار کاربران اینترنت در خاورمیانه نزدیک به 5/17 میلیون نفر است و ایران با 8/4 میلیون نفر کاربر، رتبة اوّل را در خاورمیانه داراست (7/27 درصد). همین گزارش حاکی است که آمار کاربران ایرانی نسبت به دسامبر 2000 بالغ بر 1820 درصد رشد داشته است.
آمارهای داخلی عددی بیش از 7 میلیون کاربر را نشان می‌دهد. امّا آیا می‌توان به آنها استناد کرد؟ متأسفانه در حال حاضر هیچ سایت و شرکتی که رفتار جامعة کاربران ایرانی را تحلیل و ارزیابی کند، وجود ندارد. هرچند که گه‌گاه آماری جسته و گریخته منتشر می‌شود امّا این آمار به دلیل آنکه توضیحی از روش کار و معیارهای مدّنظر ارائه نمی‌دهند، چندان قابل استناد نیستند. نمونة اخیر آن ادّعای 77 درصدی تولید محتوای فارسی از سوی «پرشین بلاگ» بود که هیچ‌گاه دلیلی قانع‌کننده نیز برای آن ارائه نشد.
چنانچه مطالعات و ارزیابی‌های معتبری از رفتار کاربران ایرانی صورت پذیرد، می‌توان امید داشت که استفاده از نتایج آن تأثیر خود را در برنامه‌ریزی‌های خرد و کلان نشان دهد.
در ادامه آماری از رفتار کاربران ایرانی با تکیه بر مطالعات قبلی مؤلف و مطالعه انجام شده در ابتدای اسفند ماه 1383 ارائه می‌شود. بنابراین در حدّ یک گزارش غیررسمی می‌توانید به این نتایج استناد کنید. برخی نتایج ممکن است واضح و بدیهی باشد و این مطالعه نیز آنها را تأیید کرده است:

کاربران ایرانی، عمدتاً جوان، کم‌تجربه، مذکر و مجرد
نگاهی به کلمات جستجو شدة کاربران در موتورهای جستجوگر گوگل، اورچر و پارسیک و همین‌طور آمار سایت‌های پربینندة فعلی ایرانی به خوبی این موضوع را تأیید می‌کند. در چند سال اخیر همواره «کلمات پورنو» در لیست مهم‌ترین کلمات جستجو شده کاربران ایرانی بوده‌اند. تعدد بسیار این کلمات ضمن آنکه به جوان بودن کاربران اشاره دارد نوعی انقلاب در رفتارها به دلیل آزادی در دسترسی به اطلاعات منفی که نشان‌دهندة حجم وسیع تهاجم فرهنگی است را نیز نشان می‌دهد.
در حالی که در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا و انگلیس موضوعاتی همچون نقشه آن کشورها، کاریابی، بانک‌ها، سازمان‌ها و ادارات دولتی، پرچم و... بیشتر جستجو شده است امّا در ایران اوضاع به گونه‌ای دیگر است. قرار گرفتن عباراتی نظیر «chat», «music» و کلمات پورنو در صدر کلمات جستجو شده دغدغه کاربران ایرانی را به گونه‌ای دیگر نشان می‌دهد. این کلمات همچنین نشان می‌دهند که بیشتر وقت کاربران ایرانی در سایت‌های گروه تفریح و سرگرمی سپری می‌شود و بسیاری از آنها سایت‌های زرد می‌باشند. شناسایی این سایت‌ها نیز چندان مشکل نیست: سایت‌هایی پر از لینک در صفحة ورودی که لینک‌ها در چندین فریم مختلف دسته‌بندی شده‌اند و لینک‌های آنها تماماً در صفحه‌ای جدید باز می‌شوند!
با این اوصاف رایج نبودن کارت‌های اعتباری در بین کاربران ایرانی را باید به فال نیک گرفت. زیرا در صورتی که کاربران امکان پرداخت آنلاین می‌داشتند، حتماً مبالغ هنگفتی ارز بابت عضویت در سایت‌های مرتبط با موضوعات مورد علاقة کاربران ـ عمدتاً تفریح و سرگرمی ـ از کشور خارج می‌شد.
برخی از موضوعات پرطرفدار کاربران ایرانی: این موضوعات به غیر از موارد پورنو، «اخبار ایران»، «تاریخ ایران»، «نقشة ایران»، «زنان ایران»، «انقلاب اسلامی» و «سینمای ایران» بوده است.
عموماً اکثر کاربران در حال حاضر مشکلی در دیدن صفحات فارسی ندارند. امّا چرا عبارت «فونت فارسی» همچنان جستجو می‌شود؟ شاید به دلیل وجود سایت‌هایی است که در خارج از کشور طراحی شده‌اند یا بعضاً برخی سایت‌های قدیمی دولتی که همچنان نیاز به نصب فونتی خاص دارند. البته دلایل دیگری نیز می‌توان برای آن ذکر کرد.
«گوگل فارسی» نیز یکی از کلمات جستجو شده پرطرفدار است. جستجوی این عبارت به خوبی نشان می‌دهد که کاربران ایرانی با تکنیک‌های جستجو و موتورهای جستجوگر به خوبی آشنا نیستند زیرا می‌دانیم که می‌توانیم در گوگل به هر زبانی که هست، فارسی بنویسیم و فارسی جستجو کنیم!
«سایت»، «سایت فارسی»، «سایت ایرانی»: به نظر می‌رسد که کاربران هنوز یاد نگرفته‌اند که برای پیدا کردن یک سایت فارسی در زمینة مورد علاقة خود، جستجو کردن عبارات فوق بی‌فایده است. زیرا یک سایت فارسی معمولاً عنوان نمی‌کند که ما یک «سایت فارسی» هستیم، همین که محتوای آن فارسی باشد خود دلالت بر همه چیز می‌کند.
به این لیست، عبارت‌های «بهترین سایت فارسی، سایت‌های فارسی، سایت‌های فارسی، سایت‌های ایرانی، جوک فارسی، جک فارسی، نوشته‌های فارسی، وبلاگ فارسی و...» را هم اضافه نمایید. البته به دلیل تازه‌کار بودن بیشتر کاربران تا حدودی همة موارد فوق را می‌توان توجیه کرد.
مهم‌ترین مراکز و سازمان‌های جستجو شده: «بانک ملی ایران، شرکت مخابرات ایران، مرکز آمار ایران، کتابخانة ملی ایران، بانک مرکزی ایران، سازمان سنجش، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، سازمان مدیریت صنعتی، سازمان گسترش، سازمان برنامه و بودجه، سازمان ثبت احوال، سازمان هواشناسی، سازمان ملی جوانان، سازمان تأمین اجتماعی».
امّا در تحلیل آن باید گفت که جستجوی نام این ادارات و سازمان‌ها به فعالیت‌های آنها بستگی دارد و در پاره‌ای از زمان‌ها مردم نیاز بیشتری به برخی از آنها خواهند داشت که طبیعتاً در میزان جستجوها نیز تأثیر دارد. از سوی دیگر باید گفت که ادارات و سازمان‌ها در بازاریابی الکترونیک ضعیف عمل کرده‌اند و نتوانسته‌اند نام سایت خود را در حافظة مخاطبان خود قرار دهند تا آنها مجبور نباشند برای هر بار مراجعه به سایت ابتدا آدرس آن را بیابند!
این وضعیت دربارة دانشگاه‌های کشور هم صادق است، خصوصاً دانشگاه آزاد!
دانشگاه‌هایی که بیشتر نامشان جستجو شده‌اند: این دانشگاه‌ها عبارتند از: «دانشگاه آزاد، دانشگاه تهران، دانشگاه پیام نور، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه مجازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه اصفهان».
مهم‌ترین مقوله‌های آموزشی مورد توجه: آموزش زبان انگلیسی، PHP ، ASP ، فلش، سکس، جنسی، فتوشاپ، شبکه، کامپیوتر و اینترنت.
دیگر موارد جستجو شده:
ـ عبارت‌های مرتبط با زنان بسیار بیشتر از عبارت‌های مرتبط با مردان جستجو شده است و در میان عبارت‌های مرتبط با زنان عبارت‌هایی نظیر: زنان خیابانی، حقوق زنان، شنای زنان، ورزش زنان، باروری زنان، اشتغال زنان، مدل لباس زنان نیز به چشم می‌خورد. اغلب عبارات دیگر پورنو می‌باشند!
ـ در بین امامان معصوم؛ امام زمان(ع)، امام حسین(ع) و امام رضا(ع) بیشتر از بقیه جستجو شده است. جستجوی عبارت «امام عادل» نیز در نوع خود جالب توجه است.
ـ در بین اسامی افراد که نام آنها دارای محمد، علی، رضا، حسین و مهدی بوده‌اند، نام‌های زیر بیشتر مورد توجه بوده‌اند (نام معصومین لیست نشده است): محمّد اصفهانی، محمّدرضا گلزار، محمّدرضا شجریان، حسین رضازاده، رضا پهلوی، رضا شاه، دکتر علی شریعتی، علی دایی، علی کریمی، مهدی اخوان ثالث.
در بین روزنامه‌های، روزنامه‌های ایران، شرق و جام و جم بیشتر جست و جو شده‌اند. این جست‌وجوها علاوه بر اینکه به نوعی محبوبیت این روزنامه‌ها رانشان می‌دهد، همین‌طور بیان می‌کند که کاربران نتوانسته‌اند نام این روزنامه‌ها را حدس بزنند. مثلاً نام روزنامه همشهری به راحتی حدس زده می‌شود و نام آن نیز کمتر جست‌وجو شده است.
مهم‌ترین روز مورد توجه، روز زن بوده است.
بازیگران مورد توجه سینما، هدیه تهرانی و محمدرضا گلزار بوده‌اند. این بررسی به کمک آمار ارائه شده توسط موتورهای جست‌وجوگر اورچل و گوگل انجام شده است. هر چند که نمی‌توان آن را عمومیّت داد، امّا درّ حد یک مطالعه و گزارش غیر رسمی با توجه به سابق مولف، نتایج آن معتبر می‌باشد.
در نگاه کلی باید عنوان کردکه جامعة کاربران ایرانی به دلیل جوان بودن و شرایط اجتماعی جوانان آن به نوعی از افکار پریشان کاربران خود رنج می‌برد و وقت و انرژی بسیاری از افراد در سایت‌های موسوم سپری می‌شود. یکی از دلایل اصلی رشد قارچ گونه سایت‌هایی از این دست نیز، استقبالی است که از آنها می‌شود.3

ماهنامه موعود شماره 94

پی‌نوشت‌ها:
1. جوانان و جامعه اطلاعاتی، 2005، محمود حاحیلی.
http://WWW.ayandehnegar.org
2. www.internetworldstats.com
3. اینترنت، شهر برفی، 1383
http://www.iranseo.com/articles/detail.php?id=937